Անձեռնամխելիության ինստիտուտի էությունը

Հատված

Եվրոպական դատարանի իրավակիրառ պրակտիկայի ուսումնասիրությունը վկայում է, որ ազատությունից զրկելու ամենատարածված դեպքերից է, երբ իրավապահ մարմինը, ուժի գործադրմամբ կամ առանց դրա, անձին արգելում է լքել իր գտնվելու վայրը կամ պահանջում է իր հետ գնալ մեկ այլ վայր, կամ անձը ստիպված է հետևել ոստիկանի կամքին: «Ազատությունից զրկել» են համարվում նաև անձին փողոցում մի քանի ժամով կանգնեցնելը և հեռանալն արգելելը կամ, օրինակ, ոստիկանության բաժնից դուրս գալն արգելելը, նույնիսկ եթե անձն այնտեղ է գնացել իր կամքով՝ առանց իրավապահ մարմինների կողմից ուժի գործադրման։ Եվրոպական դատարանը Շիմովոլոսն ընդդեմ Ռուսաստանի (Shimovolos v. Russia) գոր- ծով կայացրած վճռում «ազատությունից զրկել» է որակել նույնիսկ դիմումատուին ոստիկանության բաժին տեղափոխելը և այնտեղ շուրջ 45 րոպե պահելը: Ուշագրավ է այն փաստը, որ Եվրոպական դատարանը Դե Ուալդը, Ումսը և Վերսիպն ընդդեմ Բելգիայի (De Wilde, Ooms and Versyp v. Belgium) գործով կայացրած վճռում նշել է, որ ազատությունից զրկված լինելու փաստի գիտակցումն այս հարցում որոշիչ չէ։ Որոշիչ է միայն այն հանգամանքը, որ անձն այլևս չի կարող լքել իր գտնվելու վայրը։ Այս համատեքստում անհրաժեշտ է նշել, որ «գտնվելու վայրը» չի վերաբերում միայն խցին․ դա կարող է լինել ցանկացած վայր, այդ թվում նաև՝ տրանսպորտային միջոց։ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածը կիրառելի է նաև այն դեպքերում, երբ օրինակ՝ ան- ձը ազատությունից զրկվել է հասարակական կարգը խախտելու համար, սակայն նրա արարքը կամ դրսևորած վարքագիծը քրեորեն պատժելի չէ։ Մեր երկրում անձի անձնական ազատության իրավունքի սահմանադրական հիմքերն ամրագրված են ՀՀ սահմանադրությամբ: Անձի անձնական ազատության իրավունքի` իբրև Սահմանադրությամբ հռչակված հիմնական իրավունքի ապահովմանն ուղղված Սահմանադրության իրավական բովանդակությունը պետք է բացահայտվի` որպես ելակետ ընդունելով միջազգային իրավական փաստաթղթերի, մասնավորապես` Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի դրույթները և դրա մեկնաբանությունները Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի շրջանակներում: Ասվածն առավել հիմնավորվում է այն բանի հաշվառմամբ, որ Սահմանադրության 27-րդ հոդվածի դրույթները ոչ միայն համահունչ են Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի դրույթներին, այլև, ըստ էության, գրեթե նույնությամբ կրկնում են դրանք: Այս առումով ելակետային է 2015 թվականի փոփոխություններով Սահմանադրության կարգավորումներով որդեգրված այն սկզբունքը, որով անձի հիմնական իրավունքները և ազատություններն իրենց սահմանադրական ամրագրումը և բովանդակային բացահայտումը պիտի ստանան` հիմք ընդունելով մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում միջազգային իրավաբանությունը և իրավական զարգացումները: