Հատված
Հայոց ցեղասպանությունից հետո հարյուր հազարավոր հայեր սփռվեցին, ցրվեցին ողջ աշխարհով մեկ՝ գաղթավայրեր, հայկական համայնքներ առաջացնելով աշխարհի տարբեր երկրներում: Հայկական սփյուռքի համար բնութագրիչ հատկանիշներ են համարվում.
ա) Հայոց ցեղասպանությունից հետո հայոց պետության սահմաններից դուրս համայնքների թվի աճման հետևանքով նոր իրավիճակի ստեղծումը,
բ) հայության որոշակի դիրքի հասնելը գաղթաշխարհում, և Սփյուռքը որպես ցեղասպանության հետևանք դիտարկելը,
գ) համասփյուռքյան կառույցների, կազմակերպությունների ստեղծումն ու գործունեության ծավալումը և այլն:
1920-ական թվականներից ձևավորվեց և կիրառության մեջ դրվեց «Ցրոնք» կամ «Սփյուռք» եզրույթը: «Գաղթաշխարհի «սփյուռքացման» գործընթացն ընդլայնում է Լոզանի խորհրդաժողովից (1923 թ.) մինչև 1931-1932 թթ. ընկած ժամանակահատվածը, երբ գաղթական հայությունը հիմնավորվեց տարբեր երկրներում, «թարմացրեց» գոյություն ունեցող ու մարող գաղթավայրերը և ձևավորեց ազգային հավաքական կեցություն` ընդհանրական Սփյուռք անվանումով»,- գրում է Կ. Դալլաքյանը:
Գրականության ցանկ
1. Բադալյան Ա., Խորհրդային Հայաստան-Սփյուռք կապերի պատմության փուլերը, «Հայ գաղթականությունը և Հայրենիք-Սփյուռք կապերը 1918-1985 թթ.» միջազգային գիտաժողովի զեկուցումներ:
2. Բայբուրտյան Վ., Իրանի պատմություն, Երևան, 2005:
3. Դալլաքյան Կ. , Հայ Սփյուռքի պատմություն (համառոտ ակնարկ), Երևան,, 2004:
4. Դաշնակից երեք տերությունների՝ ԽՍՀՄ-ի, ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի ղեկավարների Բեռլինի /Պոտսդամի/ կոնֆերանսը. 1945 թ. հուլիսի 17 – օգոստոսի 2, փաստաթղթերի ժողովածու, Երևան, 1989:
5. Եղիազարյան Ա., Անանյան Մ., Հովհաննիսյան Ա., Հովհաննիսյան Է., Հովսեփյան Մ., Վարդանյան Հ., Հայրենիք-Սփյուռք հարաբերությունները 1918 թվականից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2017:
6. Եղիազարյան Ա., Անանյան Մ., Հովհաննիսյան Ա., Հովհաննիսյան Է., Հովսեփյան Մ., Վարդանյան Հ., Հայրենիք-Սփյուռք հարաբերությունները 1918 թվականից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2017:
7. Վիրաբյան Ա., 1946-1948 թթ. մեծ հայրենադարձությունը. հիմնահարցեր և խնդիրներ, «1946-1948 թթ. հայրենադարձությունը և դրա դասերը. հայրենադարձության հիմնախնդիրն այսօր» համահայկական գիտաժողովի զեկուցումների ժողովածու, Երևան, 2009:
8. Քառյան Ս., Հայաստանի միջազգային դրությունը և արտաքին քաղաքականությունը (1918–1923 թթ.), 2005: