Հատված
Հայոց ցեղասպանությունից հետո հարյուր հազարավո հայեր սփռվեցին, ցրվեցին ողջ աշխարհով մեկ՝ գաղթավայրեր, հայկական համայնքներ առաջացնելով աշխարհի տարբեր երկրներում: Հայկական սփյուռքի համար բնութագրիչ հատկանիշներ են համարվում.
ա) Հայոց ցեղասպանությունից հետո հայոց պետության սահմաններից դուրս համայնքների թվի աճման հետևանքով նոր իրավիճակի ստեղծումը,
բ) հայության որոշակի դիրքի հասնելը գաղթաշխարհում, և Սփյուռքը որպես ցեղասպանության հետևանք դիտարկելը,
գ) համասփյուռքյան կառույցների, կազմակերպությունների ստեղծումն ու գործունեության ծավալումը և այլն:
Սփյուռքի հարցերով զբաղվող պատմաբանների դիտարկմամբ Հայկական սփյուռքի կազմավորման սկիզբը Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո ընկած ժամանակահատվածն է, երբ հարյուր հազարավոր հայեր հայտնվեցին աշխարհի տարբեր երկրներում, հին գաղթավայրերում: 1920-ական թվականներից ձևավորվեց և կիրառության մեջ դրվեց «Ցրոնք» կամ «Սփյուռք» եզրույթը: «Գաղթաշխարհի «սփյուռքացման» գործընթացն ընդլայնում է Լոզանի խորհրդաժողովից (1923 թ.) մինչև 1931-1932 թթ. ընկած ժամանակահատվածը, երբ գաղթական հայությունը հիմնավորվեց տարբեր երկրներում, «թարմացրեց» գոյություն ունեցող ու մարող գաղթավայրերը և ձևավորեց ազգային հավաքական կեցություն` ընդհանրական Սփյուռք անվանումով»,- գրում է Կ. Դալլաքյանը:
Գրականության ցանկ
1. Բադալյան Ա., Խորհրդային Հայաստան-Սփյուռք կապերի պատմության փուլերը, «Հայ գաղթականությունը և Հայրենիք-Սփյուռք կապերը 1918-1985 թթ.» միջազգային գիտաժողովի զեկուցումներ:
2. Դալլաքյան Կ. , Հայ Սփյուռքի պատմություն (համառոտ ակնարկ), Երևան,, 2004:
3. Եղիազարյան Ա., Անանյան Մ., Հովհաննիսյան Ա., Հովհաննիսյան Է., Հովսեփյան Մ., Վարդանյան Հ., Հայրենիք-Սփյուռք հարաբերությունները 1918 թվականից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2017:
4. Մելիքսեթյան Հ., Հայրենիք-Սփյուռք առնչությունները և հայրենադարձությունը (1920-1980 թթ.), Երևան, 1985:
5. Մելիքսեթյան Հ., Հայրենիք-սփյուռք առնչությունները և հայրենադարձությունը, Երևան, 1985:
6. Մելքոնյան Է., Հայկական բարեգործական ընդհանուր միությունը Խորհրդային Հայաստանում (1923-1937 թթ.), Երևան, 2001: